Öğretmenler İçin Bir Açıklama
“Disleksi” ve “yetkin olmayan okuma” disleksinin özel bir okuma güçlüğü, yetkin olmayan okumanın ise genel bir okuma zorluğu olması açısından ayrılabilir. Ancak bu metinde bu farklılık her zaman kesin bir şekilde ayrılmamıştır. İki terim de “okuma güçlükleri” olarak belirtilmiştir. Okuma güçlükleri okuma da ve okuduğunu anlamada zorluk çeken çocuk ve yetişkinleri tanımlayan genel bir terim olarak kullanılmaktadır. Okuma güçlüğü çeken bazı insanlar okuduğunu anlamada zorluk çekmeyebilir. Zorlandıkları tek şey okuma olabilir ki okuma yazılı harflerin sese dönüştürülmesidir. Harfleri onları karşılayan seslerle kodlama ve kelimenin farklı yerlerinde nasıl seslendirileceğini öğrenme, özellikle alışık olunmayan kelimelerde, zorluk çekmek okuma güçlüğünde sıkça görülen bir sorundur. Öğretmenler okuma güçlüğü çeken öğrencilerin ne kadar iyi okuyabildiğini ölçmek için test edebilir ancak bu testler öğretmene bu sorunun altında fonolojik işlemde bir sorun olup olmadığını göstermeyecektir. Fonolojik işlemde ki problemler yazıklı kelimenin sese dönüştürülmesini içermektedir.
Fonolojide(kelimenin sese dönüştürülmesi) sonra, daha başka bilişsel eksiklikler olabilir. Örneğin; ardıl işlemde zorlanma –hangi harften sonra ne gelir?- okuma zorluğu çeken bir çocuktan “yüzey” kelimesini kodlamasını istediğinizde “e” harfinin “z” harfinden önce mi yoksa sonra mı geleceğini çözemeyebilir. Peki, bu çocukların zeka seviyeleri düşük ve bu yüzden mi okumada güçlük çekiyorlar? Cevap kesinlikle hayır. Kelimeleri kodlayamayan okuma zorluğu yaşayan çocuklar sınır zekâ ile dahi arasında değişebilir.
PASS teori ve disleksi ve yetkin olmayan okuma sorunlarının altındaki bilişsel işlem hatalarının üzerinde durmakta ve PREP okumayı iyileştirme programı bu teoriye göre okuma güçlüklerini rehabilite etmek amacıyla hazırlanmıştır.
PASS teorisi özellikle geleneksel IQ testleri ile açıklanamayan okuma güçlüklerini açıklamak için kullanılır. Genel olarak eğer bir öğretmen okuma güçlüğü çeken bir öğrenciyi değerlendirme için bir psikoloğa yönlendirdiğinde sonuçlar yalnızca öğretmenin en başından bildiği şeyleri(çocuğun performans alt testlerinde normal ya da normalden daha iyi bir puana sahip olduğu ancak sözel alt testlerde belirgin bir eksiklik olduğu) onaylar. Öğretmen raporu bir kenara bırakır ve çocuğa okumayı öğretmek için elinden gelen her şeyi yapar. PASS teorisi ve PREP burada devreye girerek öğretmene çocuğun hangi bilişsel adımda sorun yaşadığını gösterir ve bu sorunu çözebilir.
PASS teorisi zamanla popülerleşti ve artık değerlendirme bataryası olarak da kullanılıyor (CAS). CAS testi birçok ülkede genel değerlendirme ve özel çocukların değerlendirilmesinde kullanılıyor. İngilizce olarak ya da çeviri olarak CAS okuma güçlüğü çeken insanların sorunlarının altında ki bilişsel eksikleri tanılamak için kullanılıyor. PASS teorisi ve değerlendirmeleri okuma güçlüğü çeken çocuklara neler yapılması gerektiğini ortaya çıkarmaktadır. Peki bu bilişsel değerlendirmeden sonra okuma güçlüğü çeken çocuklarla neler yapmalıyım? PREP okumayı iyileştirme programı da burada devreye giriyor. PREP tamamen PASS teorisini dayanarak oluşturulmuş ve okuma güçlüğünün altında yatan bilişsel sorunları iyileştirmek için özel olarak hazırlanmıştır.
J.P. DASS
OKUMA GÜÇLÜĞÜ VE DİSLEKSİ
ÖNSÖZ